Czym jest współuzależnienie i jak je rozpoznać

We współczesnym rozumieniu pojęcie „osoby z problemem alkoholowym” jest traktowane szeroko i obejmuje nie tylko ludzi bezpośrednio uzależnionych.

Dotyczy także osób żyjących w bliskim związku z alkoholikiem.

Współuzaleznieni tworzą wspólną grupę poprzez swoje cierpienie, lęk, bezradność, niepokój o innych w rodzinie, desperację czy ucieczkę.

W ich pejzażu emocjonalnym mało jest jasnych i pogodnych nastrojów.

Jeżeli alkohol stanowi ważny psychiczny punkt odniesienia, jeśli jest wrogiem numer jeden, jeśli wiele przeżyć, planów i życiowych rozwiązań kręci się wokół alkoholu, wówczas o osobie takiej można powiedzieć, że żyje z problemem alkoholowym.

Coraz częściej interwencje w leczeniu alkoholizmu rozpoczyna się od nieuzależnionych członków rodziny, uwikłanych przecież tak lub inaczej w problem alkoholowy.

Konsekwencją długotrwałego funkcjonowania u boku osoby uzależnionej może być współuzależnienie.

Współuzależnienie nie jest chorobą.

Jest to nadmierna sztywność myślenia i działania powstała w wyniku niesprzyjających doświadczeń życiowych (o wiele wcześniejszych niż małżeństwo czy partnerstwo z alkoholikiem), a utwierdzona w życiu z osobą uzależnioną.

Sztywność ta uniemożliwia korzystne i skuteczne rozwiązywanie trudności własnych i swojej rodziny.

Żona alkoholika, mąż alkoholiczki

Żona alkoholika, mąż alkoholiczki czy też po prostu partnerzy pozostający w związku z alkoholikiem pogrążeni są w związkach pełnych cierpienia i desperacji.

Oni też podtrzymują nieświadomie ten kształt relacji przez sztywne i nieprzystosowawcze formy swego działania, „pomagając” swemu alkoholikowi w sposób, który ostatecznie sprzyja uzależnieniu, a nie zdrowieniu.

Nie dzieje się to jednak ze świadomej winy ani z wolnej intencji osoby współuzależnionej.

Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu.

U części osób współuzależnionych rozpoznaje się ostrą reakcję na stres, zaburzenia stresowe pourazowe lub zaburzenia adaptacyjne.

Współuzależnienie diagnozuje się wyłącznie u osób dorosłych, które formalnie mogą wybrać inną drogę poradzenia sobie z problemem picia partnera.

Lista cech charakteryzujących osobę współuzależnioną

• Czujesz się napięta i pełna winy, gdy ktoś bliski przeżywa jakąkolwiek trudność.
• Nie możesz usiedzieć, by nie rozwiązać jej za niego.
• Kłamiesz, by osłonić tych, których kochasz, nawet, jeśli to co robią jest niegodziwe.
• Całą swoją energię koncentrujesz na tym, by inni byli szczęśliwi.
• Dla siebie nie masz czasu.
• Panicznie boisz się opuszczenia.
• Zrobisz wszystko by utrzymać związek.
• W twoim świecie nic ci się nie należy, jeśli ciężko na to nie zapracujesz.
• Twoje życie to „jedna sprawa za drugą” i nie ma w nim miejsca na głębszą refleksję nad nim, sprawy duchowe, na namysł nad sensem życia.
• Boisz się ukazać swoje prawdziwe uczucia, by inni cię nie odrzucili.
• Najbardziej boisz się swojej złości.
• Wokół twoich granic panuje chaos.
• Myślisz „za kogoś”, martwisz się „za kogoś”.
• Równocześnie nie bardzo wiesz, co jest dla ciebie dobre i sądzisz, że jest ktoś kto lepiej od ciebie wie czego ci naprawdę potrzeba.
• Bycie pomocną służy ci do kontrolowania sytuacji i panowania nad swym związkiem. Pomagając, przejmujesz prowadzenie.
• Nie pociągają cię mężczyźni spokojni, zrównoważeni i sympatyczni. Uważasz ich za nudziarzy.

Ponadto doświadczasz następujących objawów:

• Zaburzenia psychosomatyczne:
  • Nerwice
  • Zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego pogotowia emocjonalnego)
  • Zakłócenia czynności poznawczych (zagubienie, chaos poznawczy, brak poczucia sensu i celu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania)
  • Pustkę duchową i brak nadziei
  • Samotność
  • Poczucie niemożności rozstania się
  • Czasami nadużywanie substancji psychoaktywnych (zwłaszcza leków nasennych i uspokajających)
  • Trudności w rozpoznawaniu własnych potrzeb, w realizacji własnych pragnień, ambicji i celów
  • Wyraźnie odczuwane obniżenie jakości życia.

Współuzależnienie, podobnie jak uzależnienie, nie pojawia się nagle, z dnia na dzień, jest procesem, który kształtuje się latami. Im dłużej trwa, tym bardziej szkodliwie wpływa na funkcjonowanie emocjonalne, poznawcze i behawioralne czyli (reakcje/zachowania) jednostki.

Podsumowując

• WSPÓŁUZALEŻNIENIE to nie tylko i nie tyle efekt życia w bliskim kontakcie z osobą uzależnioną, co raczej pewien typ niedojrzałej osobowości, pewna skłonność (związana z osobistą historią rozwoju) do błędnych sposobów reagowania na problematyczne sytuacje życiowe oraz na zaburzone zachowania innych osób.

• Przebywanie z osobą uzależnioną powoduje pogłębienie się trudności związanych z osobowością posiadającą skłonności do współuzależnienia.

• Życie w bliskim kontakcie z alkoholikiem nie jest jedynym źródłem współuzależnienia.

• Jest okolicznością, która odsłania osobowościowe problemy partnera, które istniały już wcześniej.

• Współuzależnienie jest odrębną formą zaburzonej osobowości i wymaga specyficznej interwencji terapeutycznej. Symptomy współuzależnienia nie znikną bowiem w sposób automatyczny po ustaniu problemu alkoholowego czy po zerwaniu więzi z osobą uzależnioną. Terapia współuzależnienia bywa często trudniejsza niż terapia uzależnienia.

• Po pierwsze, trudniej jest w tym przypadku o prawidłową diagnozę, gdyż zaburzone zachowania osoby współuzależnionej bywają interpretowane jako „normalna” reakcja na życie w bliskim kontakcie z człowiekiem uzależnionym.

• Po drugie, trudno jest przekonać osobę współuzależnioną, że alkoholizm współmałżonka nie jest jej jedynym problemem. Stąd decyzja o podjęciu terapii wymaga wiedzy o problemie, samoswiadomości, i chęci zmiany swojego i najblizszych zycia.

Zrozumieć problem współuzależnienia

By lepiej zrozumieć problem współuzależnienia warto poznać drogę do jej powstawania. przebieg tego procesu:

1. FAZA 1
   Pojawiają się incydenty nadmiernego picia i chociaż są sporadyczne, tworzą napięcia w układzie małżeńskim. Rodzina (najczęściej żona) podejmuje próby interwencji, ale wobec oporu osoby pijącej nie odgrywają one większej roli.
2. Rozwija się system wymówek, usprawiedliwień oraz obietnic, które są coraz częściej niedotrzymywane. Dominującą postawą wszystkich domowników jest zaprzeczanie obecności problemu alkoholowego, przy równoczesnym gorączkowym poszukiwaniu „powodów picia” w sytuacji domowej, zawodowej, lub historii życia osoby pijącej.

3. FAZA 2
   Wraz z nasilaniem się incydentów alkoholowych rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej myśli, energii i aktywności jej członków koncentruje się wokół picia. Wzrasta napięcie i nabrzmiewają pretensje. Wyraźnie pogarszają się relacje małżeńskie. Pojawiają się zaburzenia emocjonalne u dzieci. Podejmowane są próby utrzymania struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci i ukrywania negatywnych konsekwencji picia.

4. FAZA 3
   Rodzina zaczyna rezygnować z próby sprawowania kontroli nad zachowaniami alkoholowymi i piciem osoby uzależnionej (w tym nad ilością wypijanego alkoholu). Jej członkowie zajmują się przede wszystkim doraźnym zmniejszaniem kosztów picia. Rozwijają się rozliczne symptomy zaburzeń dziecięcych (zaburzenia snu, łaknienia, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania, trudności uczenia się itp.), lub utrwalają się u dzieci patologiczne wzory przystosowania. Rodzina przeżywa chaos i dezorganizację, lecz powoli kończą się złudzenia, co do „poprawy” alkoholika.
5. FAZA 4
   Żona (na ogół) całkowicie podejmuje kierowanie życiem rodzinnym traktując alkoholika jak krnąbrne, duże dziecko. Litość i uczucia opiekuńcze stopniowo zastępują przeżywane poprzednio pretensje i wrogość. Rodzina staje się trochę bardziej stabilna i zorganizowana w taki sposób, by zmniejszyć szkody związane z piciem. Dzieci są już duże i mogą (każde na swój sposób) włączyć się do tego zadania.
6. FAZA 5 (Jeśli do niej dojdzie).
   Rodzina odseparowuje się od nadal pijącego alkoholika. Następuje fizyczne lub/i prawne rozstanie. Może także do tego dojść przez opuszczenie domu przez alkoholika. Postępowanie żony jest skoncentrowane na rozwiązywaniu problemów środowiskowych, bytowych i emocjonalnych związanych z rosnącą determinacją do ucieczki od problemów alkoholowych i od męża.
7. FAZA 6
   Żona i dzieci dokonują reorganizacji rodziny i zaczynają żyć bez osoby uzależnionej. Oznacza to uczenie się samodzielności, rozstawania się z pretensjami i oczekiwaniami, które mogłyby podtrzymać więź z osobą uzależnioną.
8. FAZA 7
   O ile alkoholik żyje i podejmie abstynencję, może pojawić się faza włączenia go z powrotem do rodziny. Oznacza to nowe wyzwania i trudne poszukiwanie nowych wzorców życiowych dla wszystkich członków rodziny.

Kierunek, w jakim zmierza rodzina z problemem alkoholowym

Każda z tych faz może trwać wiele lat. Wskazują one, podobnie jak fazy rozwoju uzależnienia, kierunek, w jakim zmierza rodzina z problemem alkoholowym.

W każdej rodzinie może wyglądać to nieco inaczej. Ważne jest tylko to, że dzięki znajomości specyficznych zjawisk charakteryzujących ten problem, można lepiej poradzić sobie z własnym życiem.

Pomoc osobie współuzależnionej

W naszej FUNDACJI pomagamy zagubionym, zdesperowanym, często zrezygnowanym już współuzależnionym żonom, mężom, partnerkom, partnerom zrozumieć ich problem, odzyskać nadzieję na lepsze życie, a wreszcie przeprowadzać zmiany, tak by odzyskali oni radość życia (niezależnie od decyzji uzależnionego odnośnie podjęcia leczenia).

Nie musisz dłużej uciekać od choroby.

Zacznij uczyć się opartej na faktach wiedzy o alkoholizmie i koncentrować na swoich własnych działaniach.

Współuzależnienie od uzaleznionego partnera

Sprawdź, czy jesteś współuzależniona, lub podatna na współuzależnienie?

1. Boje się powiedzieć partnerowi, że jest uzależniony, bo mi tego nigdy nie wybaczy (albo robię to tylko w napadach wściekłości)

2. Posiadanie męża podnosi moją wartość w oczach innych

3. Zbyt wysokie oczekiwania wobec partnera świadczą o egoizmie

4. Często okoliczności zewnętrzne (np. nieudany związek czy praca) są odpowiedzialne za wystąpienie nałogu

5. Nałóg jest czymś wstydliwym, dlatego zazwyczaj ukrywam zachowania partnera świadczące o uzależnieniu

6. Lepiej nie sprzeczać się i nie sprzeciwiać pijanemu – to nie ma sensu

7. Utrzymanie rodziny w całości jest najważniejsze – z uzależnieniem też można żyć

8. Dużą część winy za nałóg mojego partnera ponoszę ja

9. Jestem pewna, że moja miłość jest tak wielka, że zmieni zachowanie mojego męża

10. Uważam, że małżonkowie powinni między sobą załatwiać swoje problemy, a nie wciągać w nie osoby trzecie

11. Wciąż mam nadzieję, że on się opamięta

12. W głębi ducha jestem przekonana, że gdybym opuściła męża, to nikt inny mnie nie zechce

13. Jeżeli ktoś krytykuje zachowanie partnera zawsze go bronię (nawet gdy uważasz, że krytykujący ma rację)

14. Małżeństwo jest na dobre i na złe – trzeba w nim trwać bez względu na wszystko

15. Czuję się winna za to, że nie potrafię sobie poradzić z problemem partnera, który przecież jest także moim problemem

16. Mój partner wiele razy mi obiecywał zmianę, ale nigdy nie dotrzymał słowa

17. Jestem bardzo potrzebna mojemu mężowi – beze mnie sobie nie poradzi. Tylko ja wiem, czego najbardziej potrzebuje

18. Nie lubię się zwierzać ze swoich problemów – kogo to naprawdę obchodzi

19. Czuję się winna z powodu swojej niekonsekwencji w stosunku do partnera, ale nie umiem być bardziej wymagająca

20. Wśród osób ważnych w moim życiu w dzieciństwie był ktoś uzależniony.

21. Lgną do mnie partnerzy uzależnieni (lub uzależnieni przyjaciele)

22. Nie mam wyjścia, muszę znosić to, co znoszę

23. Wstydzę się tego, jak mi się układa i ograniczam kontakty towarzyskie

24. Kontroluję co robi osoba uzależniona i martwię się ciągle o nią

25. Nie mam kiedy odpoczywać

26. Długo siedzę cicho, a potem wybucham

27. Wierzę, że dzięki mnie bliska osoba uzależniona może wyrwać się z nałogu. Odczuwam konieczność odciągnięcia jej od tego, co ją uzależnia

28. Gdy on podejmuje próby abstynencji, czuję rozdrażnienie

29. Naprawiam szkody, które wyrządziła z powodu uzależnienia osoba, którą kochasz

30. Z powodu jego uzależnienia biorę czasem środki uspokajające lub przeciwbólowe

Już połowa odpowiedzi „tak” powinna cię zaniepokoić- jesteś podatna/podatny na współuzależnienie.

Im więcej tak, tym masz większy kłopot i powinnaś poszukać pomocy psychoterapeuty, terapeuty/specjalisty od uzaleznień i współuzaleznień.

Opracowano na podstawie: Sztander,W.(1999) Poza kontrolą, Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Lidia Jaroch