Mechanizmy obronne
W naszej grupie wsparcia https://www.facebook.com/groups/1285868438110099/ jedna z jej uczestniczek, poruszyła temat mechanizmów obronnych jakie nieświadomie stosujemy w czasie naszego życia, obiecałam, że rozwinę temat, co tez z przyjemnością czynię.
Psychologiczne mechanizmy obronne, zwane także mechanizmami obronnymi ego (lub obronami ego), najprościej można określić jako zwykle nieświadome sposoby unikania i redukowania potencjalnie zagrażających nam uczuć jak strach czy lęk. Z jednej strony są one niezbędne dla utrzymania równowagi psychicznej, a z drugiej – gdy są stosowanie w sposób nadmierny i nieadekwatny – mogą być źródłem problemów psychicznych.
Autorem tego pojęcia jest Zygmunt Freud. Zgodnie z psychoanalitycznym (psychodynamicznym) punktem widzenia, mechanizmy obronne pozwalają zmniejszyć nasilenie „negatywnych” emocji bez zmieniania sytuacji, która je wywołuje, często poprzez nieznaczne zniekształcenie odbioru sytuacji.
Dzięki temu można radzić sobie ze stresem, ale istnieje też ryzyko gdyż redukcja napięcia może być na tyle satysfakcjonująca, że stosowanie tych że mechanizmów obronnych może się utrwalić i zamienić w nawyk. Istnieje również obawa,ze mogą tez rodzić bolesne odczucia, jeśli są dla danej jednostki najważniejszym sposobem radzenia sobie z problemami.
Mechanizmów obronne którymi posługujemy sie to min. takie jak:
-
Zaprzeczanie.
-
Wyparcie.
-
Tłumienie.
-
Projekcja.
-
Przemieszczenie.
-
Formowanie reakcji.
-
Regresja.
-
Fiksacja.
-
Identyfikacja.
-
Introjekcja
-
Racjonalizacja,
-
Izolacja,
-
Sublimacja,
-
Kompensacja,
-
Humor (żart, ironia),
Jednocześnie zaprzeczanie i wyparcie zniekształcają rzeczywistość „ukrywając wydarzenia przed świadomością”.
Kiedy dochodzi do zaprzeczania nieprzyjemne dla jednostki fakty są ignorowane, realistyczne przesłanki z sytuacji jaka zaistniała zostają zastąpione łagodniejszą, choć nietrafną interpretacją danej sytuacji.
Zaprzeczanie może dotyczyć zarówno uczuć jak i faktów.
Zaprzeczanie bywa pomocne w przypadku sytuacji zagrażających życiu czy w innych ekstremalnych okolicznościach. Mechanizm ten pozwala na stopniowe oswajanie się z trudną sytuacją. Po czasie jednak konieczne jest uznanie obecności bolesnych uczuć, aby uniknąć pojawienia się dalszych problemów natury psychologicznej czy emocjonalnej.
W przypadku wyparcia, bolesne uczucia są początkowo uświadomione, a następnie zapomniane.
Mimo,ze jednostka je nie pamięta są one dalej przechowywane w nieświadomości, dlatego, w pewnych warunkach( np terapia oparta o regresing) można je „odzyskać”. Wyparcie może przyjmować postać od chwilowych luk w pamięci po całkowitą amnezję (niepamięć) w przypadku bardzo traumatycznych doświadczeń.
Tłumienie jest mechanizmem obronnym powiązanym z poprzednimi (wyparcie).
Tu nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są świadomie tłumione na skutej dobrowolnej decyzji by o nich nie myśleć. ( Skarlet O Hara w powieści „Przeminęło z wiatrem” bardzo często stosowała ten mechanizm twierdząc „jutro o tym pomyśle”.)
Tłumienie różni się od poprzednich mechanizmów, gdyż „trudne” uczucia są nadal dostępne, to z wyboru ignorowane. Reasumując tłumienie to świadoma decyzja by zamienić nieprzyjemne myśli na przyjemniejsze. Tłumienie uważa się za jeden ze zdrowszych i bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych.
Projekcja i przemieszczenie pozwalają uznać obecność rodzących lęk uczuć, jednak przelewają je na inne źródło lub obiekt. W projekcji nieprzyjemne („niepożądane”) uczucia są w sposób nieświadomy przypisywane innej osobie lub osobom. Przypomnijcie sobie to „magiczne zdanie” „ jeśli irytują Cię zachowania innych osób prawdopodobnie są one Twoim problemem”
U nie dojrzałych emocjonalnie osób jak i u dzieci często można zauważyć jak stosują projekcję, ponieważ nie ukształtowały psychologicznych granic między sobą i innymi.
W przemieszczeniu gniew (lub inne uczucie) jest odczuwalne wobec osoby, wobec której trudno go bezpiecznie wyrazić (np. dziecko gniewa się na rodzica, pracownik na szefa). Przemieszczenie umożliwia ekspresję tego uczucia wobec „bezpieczniejszego obiektu” jak rówieśnik, ktoś z rodzeństwa lub nawet zabawka. Przypomnijcie sobie jak często osoba wracająca z pracy odreagowuje swoje negatywne emocje na domownikach, bo nie mogła tego zrobić na szefie w pracy.
Formowanie reakcji uwzględnia zachowanie się w sposób diametralnie przeciwny wobec uczuć, które osoba wypiera. Na przykład „przyjaciel”, który wypiera uczucie urazy czy odrzucenia wobec swojego znajomego, może się przejawiać się jako niezwykle, wręcz nadmiernie szczodry i zatroskany dobrem swojego przyjaciela.
Regresja i fiksacja są związane z trudnościami rozwojowymi dziecka.
W przypadku regresji, dziecko stające wobec konfliktowej sytuacji może zachować się w sposób charakterystyczny dla wcześniejszej fazy rozwoju (np. ssanie kciuka, moczenie się), próbując w ten sposób odzyskać poczucie bezpieczeństwa, które towarzyszyło mu we wcześniejszym okresie.
W przypadku fiksacji dziecko „odmawia” dalszych kroków rozwojowych, ponieważ w pewien sposób rozwój został skojarzony z lękiem.
Szczególny apel kieruje do Mam i Ojców dzieci w wielu przedszkolnym i wczesnoszkolnym, zwracajcie baczną uwagę na swoje dzieci, w przypadku zauważenia któregokolwiek z w/w objawów konsultujcie natychmiast maluszka ze specjalistami.
Identyfikacja, jest podstawowym elementem rozwoju człowieka i ważną część procesu uczenia się, także może służyć jako mechanizm obronny.
„Stając się” kimś innym (kimś kogo podziwiamy), osoba może ośmielić się na zachowanie, które postrzega jako jej zabronione, które jednak jest dostępne dla osoby z którą się jednostka identyfikuje. Przykładem jest tzw. identyfikacja z agresorem, gdzie np. dziecko, które doświadczyło nadużycia może nadużywać inne osoby. W przypadku introjekcji (powiązanej z identyfikacją) jedynie wybrany aspekt osobowości innej osoby zostaje uwewnętrzniony.
Racjonalizacja przejawia się w zaprzeczaniu motywom działania własnym lub innych. Przykładem racjonalizacji może być stwierdzenie „nie szkodzi, że nie zostałam poproszona do tańca i tak dzisiaj nie zamierzałam ruszać się z krzesła”. Wsród nastolatków jest wielu „ekspertów” w posługiwaniu się racjonalizacją.
Izolacja odnosi się do oddzielenia pewnego własnego doświadczenia w taki sposób, że staje się ono rozłączne od towarzyszących mu uczuć. Dzięki temu doświadczenie staje się dostępne świadomości bez konieczności przeżywania bolesnych uczuć. Doskonałym przykładem jest np. sposób opowiadania drastycznych historii z własnego życia tak obojętnie, jakby przydarzyła się komuś innemu -wiele maltretowanych kobiet opowiada o swoich przeżyciach właśnie w ten sposób.
Sublimacja, jeden ze zdrowszych mechanizmów obronnych, oznacza skierowanie energii związanej z nieakceptowanym impulsem na taki, który jest bardziej akceptowany społecznie. Tym sposobem energia związana np z agresją może znaleźć ujście w sporcie lub w kreatywnej pasji. Niechciane uczucia mogą też ulec sublimacji w zachowania altruistyczne, z których osoba może czerpać przyjemność w pomaganiu innym.
Przypomnijcie sobie jak ze zdziwieniem stwierdzaliście,ze osoba, która dopiero sama przeszła trudna sytuację w żuciu z oddaniem pomaga innym
Kompensacja, uwzględniająca podejmowanie ponadprzeciętnych starań by pokonać poczucie niższości oraz stosowanie humoru (żartu, ironii) jako sposobu radzenia sobie z trudnościami.
Więcej przeczytacie w książce: „Zastosowanie psychoterapii psychodynamicznej w opiece, wychowaniu i resocjalizacji” – Anna Seredyńska
Opracowano na podstawie w/w książki jak tez: Stanisław Siek. „Struktura osobowości” , N. McWilliams, Diagnoza psychoanalityczna The Gale Encyclopedia of Psychology 2nd edition, Gale Group 2001
Opracowała
Lidia Jaroch