Postawy rodzicielskie i ich wpływ na rozwój dzieci
Stosunek rodziców do dzieci pozostaje dominującym czynnikiem kształtującym osobowość i zachowanie młodych ludzi. Atmosfera domu rodzinnego, ciepła i akceptująca lub chłodna i zdystansowana nie pozostaje bez znaczenia dla rozwoju jednostki.
Wyrazistym przejawem nastawienia rodziców wobec dzieci są prezentowane przez nich postawy rodzicielskie. Są one „nabytą strukturą poznawczo-dążeniowo-afektywną, ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka” (Ziemska, 1973, s. 33). Rozwija się ona i kształtuje wraz z rozwojem osobniczym rodziców i dzieci, dzięki doświadczeniom i przeżyciom, które napotykają członków danej rodziny, a także przez naśladowanie innych czy identyfikację. Ważne jest, aby przyjęte postawy zachowały pewną elastyczność i dostosowywane były do zmieniających się warunków życia młodzieży i dzieci (Rembowski, 1987).
Proces socjalizacji dokonujący się w domu rodzinnym skutkować będzie (lub nie) nabyciem przez dziecko umiejętności społecznych przejawiających się np. w łatwości wchodzenia w kontakty interpersonalne czy też realizacji swoich celów podczas interakcji z innymi ludźmi. Ponadto można zakładać istnienie wpływu między strategiami wychowawczymi przyjętymi przez rodziców, a ukształtowaniem się osobowości dziecka (Domachowski, Argyle, 1994).
Postawy rodzicielskie
Postawy rodzicielskie rozumiane jako sposób ustosunkowania się wobec dziecka posiadające aspekt poznawczy, emocjonalny i behawioralny, doczekały się na gruncie psychologii rozwojowej szeregu podejść teoretycznych. Do najbardziej znanych typologii postaw należą koncepcje Roe, Schaeffera, Ziemskiej i Plopy.
Według Roe (Ziemska, 1986) podstawowymi wymiarami postawy wobec dziecka są „ciepło” i „chłód”. Z postawą ciepła powiązana jest postawa akceptacji mogąca przyjąć postać przypadkową lub kochającą. Chłód może przejawiać się w unikaniu zaniedbującym lub odtrącającym. Natomiast wymiar „koncentracja uczuciowa na dziecku” może przybrać formę koncentracji nadmiernie wymagającej (gdy sąsiaduje z postawą chłodu) albo koncentracji nadmiernie opiekuńczej (pochodna postawy „ciepła”) (Ziemska, 1986).
Natomiast w modelu postaw Schaeffera kluczową rolę dogrywają wymiary „wrogość-miłość” oraz „władza-autonomia”. Powyższy model należy interpretować poprzez zestawienie ze sobą najbliżej sąsiadujących wymiarów. I tak pomiędzy autonomią a miłością znajdują się postawy swobody, uznania praw, współdziałania i akceptacji. Między biegunami „miłość-władza” autor umieścił postawy nadmiernego pobłażania, chroniącego pobłażania, nadmiernego chronienia i posiadania. Z kolei autorytarne dyktatorstwo i żądające przeciwstawianie się mieszczą się między władzą a wrogością. I w ostatniej ćwiartce prezentowanego modelu można odnaleźć odrzucenie.
Powyższe typologie koncentrują się głównie na negatywnych postawach rodzicielskich, natomiast w modelu Ziemskiej udział postaw pozytywnych i negatywnych jest jednaki. Postawy pozytywne to: akceptacja (bezwzględna aprobata dziecka, empatia i okazywanie pozytywnych uczuć), współdziałanie (zainteresowanie poczynaniami dziecka, angażowanie w czynności domowe), rozumna swoboda (zwiększanie niezależności dziecka wraz z jego wzrastaniem, dbanie o jego bezpieczeństwo), uznanie praw (pozwolenie na przejmowanie stopniowej odpowiedzialności przez dziecko za podejmowane przez nie decyzje). Postawy niekorzystnie wpływające na rozwój dziecka to postawy: odtrącająca – brak okazywania pozytywnych uczuć, lekceważenie potrzeb dziecka, wychowanie autorytarne, unikająca – ograniczenie kontaktu z dzieckiem do minimum, brak włączania go w życie domu, nadmiernie chroniąca – rozwiązywanie problemów za dziecko co prowadzi do powstawanie nastawienia egoistycznego u dziecka, katastrofizowanie przyszłości, nadmiernie wymagająca – stawianie zbyt wysokich wymagań wobec dziecka, krytyka jego poczynań (Ziemska, 1973, 1977).
Bibliografia
Domachowski, W., Argyle, M. (red.) (1994), Reguły życia społecznego. Warszawa: PWN
Rembowski, J. (1987), Empatia i percepcja postaw rodzicielskich młodzieży studiującej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego
Ziemska, M. (red.) (1986), Rodzina i dziecko. Warszawa: PWN
Ziemska, M. (1977), Rodzina a osobowość. Warszawa: Wiedza Powszechna
Ziemska, M, (1973), Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Powszechna